Helena Moskiewska

Helena, zwana również Heleną Iwanówną i Heleną Rurykowiczówną, przyszła na świat 19 maja 1476 r. w Moskwie, a zmarła 20 stycznia 1513 r. w Wilnie. Była żoną Aleksandra Jagiellończyka, a także niekoronowaną polską władczynią oraz wielką księżną litewską. 


Portret Heleny autorstwa Anny Kaszuby-Dębskiej

Była córką wielkiego księcia moskiewskiego Iwana III i Zofii Paleolog, bratanicy ostatniego cesarza bizantyjskiego. 

Ojciec Heleny nie pozwolił jej na zmianę wiary z pobudek politycznych

Względy dyplomatyczne zdecydowały, że Helena została wydana za mąż za wielkiego księcia litewskiego Aleksandra Jagiellończyka. Małżeństwo było próbą zbliżenia się księstwa litewskiego do Moskwy. Miało też być gwarantem długo wyczekiwanego sojuszu. Starania o jej rękę rozpoczęły się w 1493 roku. Dyskutowano nie tylko o warunkach małżeństwa, próbowano też ustalić granicę litewsko-moskiewską.  Ostatecznie zaręczyny Heleny z Aleksandrem odbyły się 6 lutego 1494 r. Wtedy też Iwan III wymógł na Aleksandrze obietnicę, że jego córka nie będzie zmuszona do zmiany wiary. Kobieta, podobnie jak rodzice, należała do kościoła prawosławnego. Aleksander podpisał nawet akt, który był potwierdzeniem, że dotrzyma słowa i nie będzie wpływał na decyzję małżonki. 
Ślub zorganizowano rok później 15 lutego 1495 r. w Wilnie. Helena mimo licznych nacisków ze strony teściowej Elżbiety Rakuszanki, nie zmieniła wiary. W związku ze swoim innowierstwem spotykała się z licznymi szykanami. Zawsze jednak znajdowała wsparcie i zrozumienie w mężu. 

Helena wraz z mężem Aleksandrem

Kiedy w 1501 r. zmarł król Jan Olbracht, Aleksander wyruszył do Krakowa, aby objąć tron po bracie. Helena musiała pozostać w Wilnie, ponieważ jako osoba innego wyznania nie otrzymała zgody Kościoła katolickiego na koronację. Mogła posługiwać się tytułem królowej, jednak do aktu koronacji nigdy nie doszło. Z czasem otrzymała od męża rozległe ziemskie dobra, w tym Kniażyce, Teteryn, Smolniany, Hradyszcze 
i Łosice. Był to wraz wyjątkowej hojności, zważywszy na fakt, że ona sama nie otrzymała od ojca żadnego posagu.
Helena słynęła z niezwykłej urody i zamiłowania do muzyki. Stosunkowo szybko nauczyła się też języka polskiego. Była dla męża wsparciem w czasie negocjacji politycznych prowadzonych z Moskwą, w tym w czasie wojny litewsko-moskiewskiej. Mimo że wojnę prowadził jej ojciec, Helena była lojalna wobec męża i nowych poddanych. Kiedy Aleksander zachorował, Helena dbała o niego, aż do jego śmierci w 1506 roku. Pragnęła wrócić do Moskwy, nadal zabiegając o dobre relacje między krajami sąsiedzkimi, jednak nowy król, następca Aleksandra Jagiellończyka, Zygmunt I Stary, nie wyraził na to zgody. Badacze stawiają tezę, że Zygmunt obawiał się wywozu z kraju znaczącego majątku Heleny. Po pewnym czasie kobiecie udało się wyjechać do Brasławia na terenie dzisiejszej Białorusi. 
Zmarła w 1513 roku w tejże miejscowości, w wieku trzydziestu sześciu lat. Została pochowana  w cerkwi Przeczystej Bogurodzicy w Wilnie. Nieznana jest przyczyna jej śmierci. Istnieją spekulacje, jakoby miała być otruta na zlecenie Radziwiłłów. 


Źródła:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Iwan_III_Srogi#/media/Plik:Ivan_III_of_Russia_3.jpg
https://pl.wikipedia.org/wiki/Helena_Moskiewska#/media/Plik:Helena_Moskiewska.JPG
https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/historia/1534503,1,helena-z-rurykowiczow-klopotliwa-krolowa.read
https://twojahistoria.pl/encyklopedia/helena-moskiewska-krolowa-polski-1501-1506/