Ryksa Elżbieta Przemysławówna

Ryksa przyszła na świat 1 września 1288 r. w Poznaniu. Urodziła się jako córka Przemysła II (króla Polski) i Ryksy Szwedzkiej (córki króla szwedzkiego Waldemara). Była dzieckiem ostatniego Piasta z linii wielkopolskiej, nazywana także Eliška Rejčka, która to wersja pochodziła z języka czeskiego. Tytułowana była królową Polski i Czech, jej mężem był Wacław II z dynastii Przemyślidów. 


Portret Ryksy autorstwa Anny Kaszuby-Dębskiej

Dziewczynka otrzymała imię po matce, która zmarła miesięcy kilka po jej urodzeniu. Wychowaniem księżniczki zajęła się ciotka Anna. Razem mieszkały w klasztorze cysterek w Owińskach. Kiedy Ryksa Elżbieta miała trzy lata, zaręczono ją z Ottonem, synem margrabiego brandenburskiego Albrechta III.

Ojciec Ryksy, Przemysł II na podobiźnie wykonanej przez Jana Matejkę

Ojciec Ryksy, król polski Przemysł II, został zamordowany w 1296 r. w Rogoźnie. Zginął on w wyniku napadu zorganizowanego przez margrabiów brandenburskich. Przemysł II był królem Polski niespełna rok.

Pieczęć królowej Ryksy

W związku z niespodziewaną śmiercią ojca, Ryksa trafiła pod opiekę trzeciej żony Przemysła i jednocześnie siostry swojego narzeczonego, Małgorzaty Askańskiej. Kobieta postanowiła opuścić Polskę i razem ze swoją podopieczną wyjechała do Brandenburgii. W roku 1298 lub 1299 zmarł narzeczony Ryksy. Przyszłość księżniczki ponownie się skomplikowała, ale z racji urodzenia była odpowiednią partią dla każdego pretendenta do polskiego tronu. Dlatego też, kiedy Wacław II zaczął starać się o władzę, możnowładcy wielkopolscy postawili mu warunek. Musiał on poślubić Piastówę, by otrzymać tron polski. Jak podają źródła historyczne, czeski król był siedemnaście lat starszy od Ryksy.

Przedwojenne podobizny królowych, także Ryksy autorstwa Teofila Żychowicza

Wacław II został koronowany na króla Polski 25 lipca 1300 r. w Gnieźnie. Ryksa zamieszkała z nim w Pradze. Dziewczyna otrzymała nową opiekunkę, Gryfinę. Na ślub czekano trzy lata, para pobrała się 26 maja 1303 roku, gdy dziewczyna miała piętnaście lat. Wtedy też Ryksa otrzymała czeską i polską koronę. Zgodnie z wolą męża przyjęła też imię Elżbieta. Wkrótce na świat przyszła ich córka Agnieszka. Królewskie małżeństwo trwało bardzo krótko. Zakończyła je śmierć Wacława II 21 czerwca 1305 r. Władzę po nim objął Wacław III (syn króla, pasierb Ryksy). Jego rządy trwały zaledwie rok - został zamordowany 4 sierpnia 1306 r. 

Portret królowej Ryksy

Szybko znalazł się kolejny kandydat do ręki Ryksy. Był nim Rudolf III Habsburg. Poślubił on młodą wdowę 16 października 1306 roku, tym samym został królem Czech i tytularnym władcą Polski. Mężczyzna szybko po ślubie zachorował i zmarł 3 lipca 1307 r.  W wieku dziewiętnastu lat Ryksa Elżbieta była już dwukrotną wdową. Ryksa po śmierci obu mężów otrzymała odprawę wdowią. Dzięki niej mogła pozwolić sobie na dostatnie życie i zakup kilku miast w Czechach, z czego największym był Hradec. Jednak z powodu wojny domowej musiała opuścić miasto. Powróciła do niego w sierpniu 1308 r. W Hradecu ufundowała budowę gotyckiego kościoła świętego Ducha, gdzie promowała także kulturę i sztukę.

Ryksa Elżbieta, autor nieznany, XIV w.

Gdy w 1310 roku królem Czech został Jan Luksemburski, poślubił on córkę Wacława II, Elżbietę. Nie zdecydował się na ślub z Ryksą co według przekazów, ugodziło w dumę kobiety. Nowemu królowi nie sprzyjali czescy możnowładcy, a także sama Ryksa. Przeciwnicy króla zawiązywali liczne sojusze, jednym z nich była współpraca Ryksy z marszałkiem Henrykiem z Lipy. Do czasów współczesnych zachowały się informacje o bliskiej relacji pary.
Aby zmniejszyć wpływy Henryka, Jan Luksemburski nakazał aresztowanie mężczyzny. Wcześniej odebrał mu wszystkie stanowiska i zaszczyty. Wpływy Ryksy nie pozwalały jednak na długie więzienie marszałka, który dzięki niej niedługo później przywrócony został na stanowisko. Ryksa sprzedała część swoich dóbr ziemskich, dzięki samodzielności finansowej mogła zamieszkać z ukochanym w Nowym Brnie. Partner i wielka miłość Ryksy, Henryk z Lipy, zmarł 26 sierpnia 1329 r. Ryksa zdecydowała się wstąpić do klasztoru cysterek, gdzie zmarła w wieku 47 lat. Jest pierwszą Polką, której znamy dokładne daty urodzenia i śmierci. Pochowano ją u boku Henryka z Lipy.


Źródła:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Ryksa_El%C5%BCbieta#/media/Plik:Elisabeth_Ryksa_of_Poland.jpg 
https://pl.wikipedia.org/wiki/Ryksa_El%C5%BCbieta#/media/Plik:Ryksa_El%C5%BCbieta.jpg
https://pl.wikipedia.org/wiki/Ryksa_El%C5%BCbieta#/media/Plik:PecetRejckypred18101335.jpg
https://polona.pl/item/krolowe-polskie-z-dynastyj-piastow,NjgyNDcw/0/#info
https://pl.wikipedia.org/wiki/Przemys%C5%82_II#/media/Plik:Przemysl_II.jpg