Love królowe

Jan III Sobieski

Jan III Sobieski
Opracowała Agnieszka Garduła

Jan III Sobieski

Jan III Sobieski urodził się 17 sierpnia 1629 r. w Olesku w Ukrainie. Jego ojcem był kasztelan krakowski Jakuba i Teofila z Daniłowiczów. Był prawnukiem hetmana wielkiego i kanclerza koronnego Stanisława Żółkiewskiego, który w czasie trwania swojej kariery wojskowej dowodził kampaniom wojennym skierowanym przeciw Rosji, Szwecji, Imperium Osmańskiemu oraz Tatarom.
Według legendy, w czasie gdy Jan przychodził na świat, szalała burza, a pod zamek podchodził grasujący czambuł tatarski.  
Jan pobierał nauki w domu rodzinnym w Olesku, a także w Żółkwi. W roku 1640 wspólnie ze starszym bratem Markiem pobierać nauki w Kolegium Nowodworskim w Krakowie. Jakub Sobieski pragnął, by synowie przyswoili sobie biegłą znajomość języków obcych, takich jak  łacina, język niemiecki, francuski, włoski i turecki. Zachowały się także jego zalecenia, by chłopcy dbali o swoją higienę, kąpali się przynajmniej dwa razy w wannie oraz korzystali z łaźni prywatnych. Dzięki swojemu ojcu Jan zdobył staranne wykształcenie, był człowiekiem światłym i władał wieloma językami obcymi.
Jego wielką pasją była geografia. Był on nawet honorowym członkiem i protektorem pierwszego w historii stowarzyszenia geograficznego - włoskiej Akademii Argonautów. Posiadał także imponującą kolekcję map, widoków miast oraz książek  o tematyce geograficznej.


Portret Jana
nieznanego polskiego artysty​​​​

Młodzi Sobiescy przez kilka miesięcy pobierali prywatne lekcje łaciny, dzięki czemu w semestrze zimowym 1640-1641 roku rozpoczęli naukę od razu w drugiej klasie poetyki Kolegium. Po  dwóch latach edukacji rozpoczęli oni naukę na Wydziale Filozoficznym Akademii Krakowskiej. Po studiach wrócili na krótko w rodzinne strony, po czym zimą 1646 roku udali się w  długą podróż, by zapoznać się z europejskimi budowlami architektury wojskowej i szkolić znajomość języków obcych. Młodzieńcy odwiedzili  między innymi Berlin, Wittenbergę, Lipsk, Lützen i Paryż.  Podróżując po Francji, wypłynęli z Calais do Anglii, w której spędzili ponad miesiąc. Po powrocie zwiedzili Zelandię i Holandię, poznali ks. Wilhelma II Orańskiego i admirała Corneliusa van Trompa. Mieli także okazję brać udział w wykładach o sztuce fortyfikacyjnej.
W czerwcu 1648 r. dotarła do nich wiadomość o śmierci króla Władysława IV (zmarł 20 maja 1648) oraz o wybuchu powstania Bohdana Chmielnickiego. Matka w listach wzywała Marka i Jana do powrotu. 24 lipca opuścili oni Brukselę i we wrześniu dotarli do kraju.
Latem 1649 r. Sobieski znalazł się w armii koronnej króla Jana Kazimierza, Dwudziestoletni Jan wziął udział w bitwie pod Zborowem, walcząc na czele chorągwi kozackiej na lewym skrzydle armii polskiej. Walczył także w bitwie z siłami kozacko-tatarskimi pod Beresteczkiem (czerwiec 1651), zraniony poważnie długo chorował. Z tego powodu nie wziął udziału w kampanii batoskiej, podczas której zginął jego brat Marek.
Gdy Jan wrócił do sił, w 1653 roku stanął na czele chorągwi kozackiej, która uczestniczyła w wyprawie żwanieckiej. Sobieski został jednym z zakładników przekazanych na czas rozmów pokojowych chanowi Islamowi Girejowi.

Wiosną 1655 roku poznał na dworze Jana Kazimierza czternastoletnią wówczas dwórkę królowej Ludwiki Marii, Marię Kazimierę d’Arquien, która stała się odtąd jego niepokonaną pasją



Wyjazd z Wilanowa Jana III i Marysieńki Sobieskich, obraz Józefa Brandta 

 

W 1655, gdy rozpoczął się potop szwedzki, Jan uczestniczył w walkach ze Szwedami pod Żarnowem i Wojniczem. Podjął jednak decyzję o przejściu na stronę szwedzkiego króla Karola X Gustawa, służąc mu do wiosny 1656 roku. Do armii polskiej Jan powrócił pod koniec marca 1656 roku. Dzielnie uczestniczył w bitwie pod Warką, w nagrodę za swoje męstwo 26 maja 1656 r. został mianowany chorążym koronnym. 
Dzięki miłości do Marii Kazimiery coraz silniej wiązał się politycznie z obozem dworskim i stronnictwem profrancuskim. Projektowano zmiany ustaw dotyczących zasady liberum veto, wprowadzenie zasady wyboru nowego króla jeszcze za życia poprzednika oraz uporządkowania przebiegu obrad sejmowych.
W kolejnych latach Jan podjął się oblężenia pruskiego Sztumu i zdobył Toruń, zyskał stanowisko starosty Stryjeńskiego, brał udział w rokowaniach pokojowych ze Szwedami w Oliwie pod Gdańskiem, uczestniczył w bitwach pod Lubarem i Słobodyszczami w kampanii ukraińskiej w 1660 roku. W kolejnym roku, na obradach sejmowych Jan starał się przekonać możnowładców do idei wyboru nowego króla jeszcze za życia Jana Kazimierza. Sierpień roku 1663 był czasem, gdy Jan wyruszył w straży przedniej wyprawy Jana Kazimierza na Ukrainę. Wojsko Rzeczpospolitej w całym przedsięwzięciu zdobyło ponad pięćdziesiąt miast i mniejszych miejscowości.

 


Król Jan III Sobieski i Marysieńka na obrazie Wandalina Strzałeckiego

W 1665 roku Jan poślubił ukochaną Marię Kazimierę d’Arquien. Królewska dwórka była wdową po Janie Zamoyskim i matką czwórki jego dzieci, z których żadne nie dożyło wieku dorosłego. Małżeństwo to, z uwagi na śmierć szlachcica trwało około siedmiu lat.
Później, prawdopodobnie trzy miesiące po śmierci Zamoyskiego, Sobieski i Maria złożyli przysięgę małżeńską, potajemnie 14 maja oraz oficjalnie w lipcu tego samego roku. Ze związku Marii i Jana urodziło się trzynaścioro dzieci. Czworo dożyło dorosłości: Jakub (1667–1737), Teresa Kunegunda (1676–1730), Aleksander (1677–1714) i Konstanty (1680–1726).
W tym samym roku został wybrany do piastowania stanowiska marszałka wielkiego koronnego. Hetmanem polnym koronnym Sobieski został w roku kolejnym. W 1667 roku odniósł wielkie zwycięstwo pod Podhajcami, rozbijając przeważające siły turecko-tatarskie. Od 1668 roku posiadał buławę hetmana wielkiego koronnego. Należał do najbardziej zagorzałych przeciwników króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Przeciwny jego rządom planował nawet zbrojne powstanie przeciw władcy.


Jan Sobieski w wieńcu laurowym na obrazie autorstwa 

Po zdecydowanym zwycięstwie  w bitwie z Turkami pod Chocimiem Jan został 21 maja 1674 roku wybrany na króla Polski po śmierci Wiśniowieckiego. Koronacja  Sobieskiego i jego żony odbyła się 2 lutego 1676 roku, choć sejm nie zatwierdził zgody na namaszczenie na królową Marysieńki. Argumentowano to obawą przed wprowadzeniem rządów absolutnych w Rzeczpospolitej.
Źródła historyczne wielokrotnie opisują to wydarzenie, między innymi w podobnym tonie, jak w poniższym fragmencie:
Nazajutrz zaś nastąpiła koronacyja królewska, która z wielkim aplauzem i aparamentem tak panów radnych i posłów wszystkiego rycerstwa i mieszczan krakowskich przez trzy dni całe, wielkim kosztem, bankietami, baletami, komedyjami, ustawicznym na tryumf strzelaniem z dział i inszymi wykwintami publicznymi odprawowała się.

 


Przedstawienie króla na srebrnej miniaturze 


Gdy Turcy zaatakowali Austrię, Jan III Sobieski zdecydował się udzielić zagrożonemu krajowi zbrojnej pomocy. Jan szybko zebrał dwudziestosiedmio tysięczną armię i wyruszył w podróż pod Wiedeń. Celem władcy było nie tylko przezwyciężenie armii tureckiej, ale także dopełnienie warunków traktatu zawartego w kwietniu 1683 roku przez cesarza Leopolda I Habsburga i Jana III Sobieskiego. Gwarantem porozumienia był papież Innocenty XI, który zobowiązał się do wsparcia finansowego polskiej armii. 


Jan Sobieski na obrazie nieznanego polskiego artysty

Jan bardzo pragnął, by po jego śmierci królem został Jakub, jego najstarszy syn. W tych zabiegach pomóc miało uczestnictwo młodzieńca w wydarzeniach publicznych, na przykład w obradach rady senatu we Lwowie w grudniu 1686. W 1687 ojciec powierzył synowi dowództwo naczelne podczas blokady Kamieńca Podolskiego. 
 


Gloryfikacja cnót Jana III Sobieskiego na obrazie Jana Reyznera

Nieoczekiwanie Jan III przeciwstawił się próbom porozumienia. Coraz bardziej schorowany król nie miał w ostatnich miesiącach życia wystarczającego oparcia w żonie, rozchodziły się wieści o jej planach matrymonialnych po jego ewentualnej śmierci. Jan III zmarł w Wilanowie 17 czerwca 1696. Pochowany został czasowo w kościele Kapucynów w Warszawie, a w 1734 prochy króla złożono w katedrze wawelskiej. 


Źródła:
https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/katalog/507979
https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/katalog/517501
https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/katalog/509069
https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/katalog/509002
https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/katalog/522940
https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/katalog/508491
https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/katalog/509883
https://polona.pl/item/marek-sobieski-brat-korla-jana-iii-polegl-w-walce-z-tatarami-pod-batowem-w-r-1652,ODIxMjE0MTk/0/#info:metadata
https://www.wilanow-palac.pl/sobieski_jan_iii_herbu_janina.html
https://wilanownews.pl/opowiesci-o-krolu-janie-iii-sobieskim-1/
https://kronikidziejow.pl/porady/dzieci-jana-iii-sobieskiego-ile-synow-i-corek-mial-krol/
https://ciekawostki.online/ciekawostki/562/o-janie-iii-sobieskim/1/
https://digijournals.uni.lodz.pl/cgi/viewcontent.cgi?article=1047&context=polonica

Fundacja Burza Mózgów

ul. Felicjanek 10, 31-104 Kraków,
NIP 676 248 38 62,
KRS 0000539864

Dołącz do nas!

Pozostań z nami w kontakcie. Przeczytaj jak przetwarzamy i chronimy Twoje dane.