Jan II Kazimierz Waza

Jan urodził się 22 marca 1609 w Krakowie jako młodszy syn Zygmunta III Wazy i Austriaczki Konstancji Habsburżanki. W młodości brał udział wraz z ojcem w kampanii szwedzkiej (w 1629 roku).
W 1635 roku zaciągnął się na służbę cesarską i jako pułkownik wziął udział w nieudanej kampanii lotaryńskiej przeciwko Francuzom. Jan został wezwany z Wiednia do Polski przez przyrodniego brata, Władysława IV, w 1636 roku. W 1637 r. Jan ponownie znalazł się w Wiedniu w związku z ceremonią małżeństwa Władysława IV z arcyksiężniczką Cecylią Renatą oraz politycznym zbliżeniem króla Polski z cesarzem.
Jan nie czuł się doceniony przez swojego brata. Postanowił szukać godności królewskich w Hiszpanii oraz Portugalii, gdzie otrzymał obietnicę piastowania stanowiska wicekróla Portugalii i admirała floty. Jednak jako sprzymierzeniec Habsburgów został uznany za szpiega i uwięziony u wybrzeży Prowansji. Dwuletnia niewola królewicza w latach 1638–1640, posłużyła Francji jako nacisk na Władysławie IV o niewspomaganie, zwłaszcza militarne, sił cesarskich w wojnie trzydziestoletniej. Poselstwo polskie wysłane do Paryża, mające na celu uwolnienia królewicza, musiało potwierdzić neutralność króla Polski. 


Portret króla Jana II Kazimierza Wazy z Orderem Złotego Runa, obraz namalowany przez Aleksandra Lessera

W 1643 r. Jan Kazimierz udał się do Włoch, gdzie wstąpił do zakonu jezuitów. Choć nie złożył ślubów kapłańskich, został obdarzony przez papieża Innocentego X godnością kardynalską.  Po powrocie do Polski w 1647 r. liczył się z sukcesją tronu po bracie. Po śmierci Władysława IV w maju 1648 r. przy braku innego potomka dynastii, przy poparciu kanclerza Jerzego Ossolińskiego i królowej-wdowy Ludwiki Marii, 20 listopada tego samego roku został wybrany na tron Polski. Koronacja odbyła się 17 stycznia 1649 r.  Następnie Jan Kazimierz poślubił królową Ludwikę Marię, która od tego momentu zaczęła odgrywać u boku męża pierwszoplanową rolę polityczną w państwie. 
Przyjęcie korony Polski zbiegło się w czasie z licznymi niepokojami  wewnętrznymi i zewnętrznymi. Na Ukrainie trwało powstanie Chmielnickiego; nie powiodła się odsiecz armii polskiego króla dla oblężonego przez wojska kozacko-tatarskie Zbaraża, a ugoda z chanem i Bohdanem Chmielnickim w Zborowie  w 1649 r. była bardzo krucha. W zwycięskiej bitwie polskiej armii nad Kozakami i Tatarami pod Beresteczkiem w czerwcu 1651 r. Jan Kazimierz dowiódł swoich talentów dowódczych. Polityczną korzyścią była ugoda z Kozakami zawarta we wrześniu w Białej Cerkwi. Przekreśliła ją jednak poniesiona rok później klęska pod Batohem oraz niekorzystny układ z Tatarami, zawarty w obozie pod Żwańcem w 1653 r. 


Dukat koronny Jana Kazimierza 

W państwie polskim rosła niechęć szlachty i możnowładców do władcy Jana Kazimierza.
Od roku 1652 zaczęła się kształtować silna antykrólewska koalicja magnacka. W jej skład wchodziły znakomite rody Radziwiłłów, Opalińskich, Leszczyńskich oraz Lubomirskich.  
W 1652 r. pierwszy raz zastosowano liberum veto, które miało siłę zrywania obrad sejmowych. W 1654 roku w wyniku ugody kozaków z carem włączono Ukrainę do państwa rosyjskiego. 
Rok później Szwedzi zaatakowali ziemie polskie. Jan Kazimierz starał się organizować obronę, jednakże zdrada magnatów Hieronima Radziejowskiego, Krzysztofa Opalińskiego i Janusza Radziwiłła uniemożliwiła te działania. Jan Kazimierz Waza musiał uciekać z Polski na Śląsk. Wzmocniony oddolną inicjatywą ludności, wojną ludową, wspierany przez królową, wydał w Opolu w listopadzie 1655 r. manifest, w który wzywał wszystkich Polaków do powszechnej wojny ze Szwedami. Pod koniec tego roku wrócił do Polski, aby osobiście kierować walką, zgromadził wokół siebie również i tych, którzy popierali wcześniej Karola Gustawa, władcę szwedzkiego.
Jan II Kazimierz Waza zapowiedział ulżenie doli chłopów i oddał w ślubach lwowskich 1 kwietnia 1656 r. swoje królestwo pod opiekę Matki Boskiej Częstochowskiej.


Portret Jana Kazimierza Wazy w stroju polskim, namalowanego przez Daniela Schultza

Grabieże, wojny i najazdy stanowiły podstawę katastrofy demograficznej i gospodarczej, która trwale osłabiła kraj. Polska terytorialnie zmniejszyła się o około 25% powierzchni, a liczba ludności spadła o około 30%.
Od 1658 r., Jan Kazimierz, Ludwika Maria oraz partia dworska razem rozpoczęli starania o przeprowadzenie gruntownej reformy państwa. Ugrupowanie zaproponowało zniesienie liberum veto, stałą kwotę podatków, wprowadzenie organu władzy wykonawczej dla stałej rady u boku władcy. Opozycja magnacka i szlachecka, dbająca o własne przywileje, udaremniła na sejmach z 1661 i 1662 r. zamierzone reformy, ponieważ uznała je za próbę przeszczepienia absolutyzmu wzorowanego na monarchii Ludwika XIV. Niechęć wzbudzały starania króla i królowej o przeprowadzenie elekcji kandydata francuskiego na tron polski. To właśnie w związku z forsowaniem francuskiego kandydata Jan Kazimierz wypowiedział na sejmie 1661 r. zdanie, które okazało się prorocze, że utrzymanie wolnej elekcji spowoduje kiedyś rozbiór ziem Rzeczypospolitej przez Moskwę, Brandenburgię i Austrię.  


Przedstawiający króla obraz autorstwa Daniela Schultza

Polityczne niepowodzenia źle wpłynęły na zdrowie wspierającej małżonki króla, Ludwiki Marii Gonzagi. Zmarła ona 10 maja 1667 roku. Śmierć monarchini była jedną z przyczyn popychających Jana Kazimierza do zrzeczenia się korony. W kolejnym roku Jan Kazimierz Waza zdecydował się abdykować. Wyjechał do Francji do paryskiego opactwa Saint-Germain-des-Prés. Jan był tam opatem przez trzy lata, aż do swojej śmierci 16 grudnia 1672. 
Jan Kazimierz Waza nie miał żadnych prawowitych dzieci. Jego następcą został Michał Korybut Wiśniowiecki.


Źródła:
https://historia.org.pl/2016/09/18/11-ciekawostek-o-janie-kazimierzu/
https://dzieje.pl/postacie/jan-ii-kazimierz-waza
https://wielkahistoria.pl/encyklopedia/jan-kazimierz-waza-1609-1672/
https://twojahistoria.pl/encyklopedia/jan-kazimierz-waza-krol-polski-1648-1668/
https://paryz.pl/opactwo-saint-germain-des-pres/
https://www.wilanow-palac.pl/ludwika_maria_gonzaga_ambitna_zona_dwoch_wazow.html
https://polskieradio24.pl/39/156/Artykul/1600888,Sluby-lwowskie-Jana-Kazimierza
https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/katalog/18212
https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/katalog/517686
https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/katalog/508360
https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/katalog/18212