Stefan Batory

Z małżeństwa Stefana Batorego, ojca, oraz Katarzyny Telegdi przyszli na świat młody Stefan Batory, przyszły król polski oraz jego brat Krzysztof Batory. Urodzony 27 września 1533 w Szilágysomlyó.
Pierwszą tragedią, jaka dotknęła kilkuletniego Stefana, była wczesna śmierć rodziców. Pierwszy zmarł ojciec chłopca, wojewoda Siedmiogrodu, jego mama natomiast zmarła, kiedy miał 14 lat.
Aby utrzymać swoją pozycję społeczną, Stefan postanowił współpracować z obozem Habsburskim. Będąc blisko rodziny królewskiej, brał udział w zaślubinach Katarzyny Habsburżanki z Franciszkiem III Gonzagą. Pobyt na półwyspie Apenińskim wykorzystał na naukę języków oraz pobieraniu nauk na uniwersytecie w Padwie. Stefan Batory nigdy nie nauczył się jednak języka polskiego. Oprócz węgierskiego dobrze znał łacinę, mówił również po włosku  i niemiecku.


Portret Stefana Batorego autorstwa nieznanego malarza

Obawiając się najazdów ze strony Imperium Osmańskiego, zmienił stronę polityczną. Wybrał obóz narodowy pomagający rodzinie Zápolyów.
Z pomocą sułtana Selima II 25 maja 1571 Stefana Batorego wybrano na księcia Siedmiogrodu, jedynego władcę tych ziem.
W Polsce perspektywa przejęcia tronu była trudniejsza, ponieważ od momentu ucieczki Henryka Walezego, tron Rzeczpospolitej był pusty. Pierwszym kandydatem na stanowisko był cesarz Maksymilian II Habsburg oraz Anna Jagiellonka. Dzięki energicznym działaniom kanclerza Zamoyskiego, któremu udało się przeforsować ideę Piasta na tronie, Anna Jagiellonka została królem Polski. 


Dukat gdański

Wedle panujących zwyczajów nie mogła ona pełnić funkcji władczyni samodzielnie, dlatego w procesie wyboru dla niej małżonka, zdecydowano się na Stefana.
Władca Siedmiogrodu zobowiązał się zapłacić sułtanowi daninę pozwalającej na zwarcie unii polsko–siedmiogrodzkiej. Na regenta Siedmiogrodu Stefan Batory wybrał swojego brata, Krzysztofa. Kiedy uporządkował sprawy ojczyzny, 1 maja 1576 wziął ślub z Anną Jagiellonką.
Pierwszą kampanią zbrojną Stefana, jako króla Polski, była ta wymierzona przeciwko zbuntowanemu Gdańsku, ponieważ miasto to popierało dynastię Habsburgów. Król postanowił przekierować handel do Elbląga. O wygranej strony polskiej zdecydowała bitwa pod Lubiszewem, choć samego Gdańska Stefan nie zdobył. W 1576 roku Stefan Batory zgodził się na ograniczenie, a ostatecznie zniesienie Statutów Karnkowskiego, które znacząco wpływały na niezależność miasta.


Stefan Batory pod Pskowem, pocztówka z obrazem Jana Matejki

Po uspokojeniu sytuacji w nadmorskim mieście Batory skierował swe oddziały do Rosji, która zajęła dotychczas polskie Inflanty. W sumie przeciwko Rosji przeprowadził trzy udane kampanie w Połocku w 1579 r., w Wielkich Łukach w 1580 r. oraz w Pskowie w 1581 roku.  Wojna zakończyła się rozejmem w Jamie Zapolskim. Dzięki postanowieniom porozumienia w 1582 roku Rzeczpospolita odzyskała Inflanty, Połock i Wieliż, a tereny te, nazywane Inflantami Polskimi pozostały w granicach kraju aż do rozbiorów. Rosja zrzekła się dostępu do portów na Morzu Bałtyckim. 
Stefan, razem z Janem Zamoyskim, królewskim doradcą, prowadzili spójne działania, ponieważ władca jasno określał swoje cele, a  Jan potrafił pomóc je urzeczywistnić. Wsparcie ze strony króla pozwoliło jezuitom na wybudowanie kolegiów w: Płocku, Rydze, Dorpacie, Grodnie i Nieświeżu.
Polityka wewnętrzna Stefana doprowadziła do reformy monetarnej. System pieniężny kształtował się już od czasów Kazimierza Wielkiego. W czasach Batorego brakowało krajowych monet zdolnych pokryć wszystkie potrzebne wydatki. Jeszcze boleśniej stało się to odczuwalne po wyłączeniu z użytkowania mennicy wileńskiej po śmierci Zygmunta II Augusta.


Fotografia ryciny portretu Stefana Batorego z książki Ludwika Kosickiego

Stefan Batory doprowadził do otwarcia nowych mennic oraz ujednolicenia wartości i nominałów pieniądza. Nowe przepisy przewidywały produkcję pięciu rodzajów srebrnej monety: talarów, półtalarów, trojaków, groszy i szelągów. W czasie rządów Batorego wykształciły się dwa systemy monetarne: srebrnego talara i złotego dukata używanych do rozliczeń międzynarodowych oraz systemu groszowego używanego na rynek wewnętrzny.
W momencie przygotowań na wojnę z Rosją po śmierci Ivana IV Groźnego Stefan Batory nieoczekiwanie, 12 grudnia 1586 roku, zmarł. Prawdopodobnym powodem była niezagojona rana po psich zębach lub zwyrodnienie pracy nerek. 


Źródła:
https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/katalog/154794
https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/katalog/1083646
https://polona.pl/item/stefan-batory-pod-pskowem-1581,NzU5ODg1NDU/0/#info:metadata
https://polona.pl/item/etienne-batory-a-la-bataille-de-pskow-stefan-batory-pod-pskowem,NzU5ODg1NDA/0/#info:metadata https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_Batory#/media/Plik:Stefan_Batory._%D0%A1%D1%82%D1%8D%D1%84%D0%B0%D0%BD_%D0%91%D0%B0%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%8B_(XVIII).jpg
https://twojahistoria.pl/encyklopedia/stefan-batory-krol-polski-1576-1586/