Henryk I Walezy

Henryk III Walezy przyszedł na świat 19 września 1551 roku we francuskim Fontainebleau jako czwarty syn króla francuskiego Henryka II i Katarzyny Macedońskiej – ostatni z dynastii Walezjuszów. Bardzo wcześnie stał się ulubieńcem matki, która zdając sobie sprawę, iż nie może zostać królem Francji z powodu posiadania starszego rodzeństwa, zainicjowała działania mające ostatecznie osadzić go na tronie polskim.
Było to możliwe, gdyż w roku 1572 zmarł Zygmunt II August, ostatni król Polski z dynastii Jagiellonów, wielki książę litewski, który nie pozostawił po sobie potomka. W trakcie długo trwającej pierwszej, wolnej elekcji, której celem było wyłonienie kandydata na nowego władcę, przybył na ziemie polskie wysłannik Katarzyny Macedońskiej – Jean de Monluca, biskup Walencji. Podjęte przez niego działania doprowadziły ostatecznie do wyboru w dniu 11 maja 1573 roku Henryka Walezego na króla Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Uroczystość koronacyjna miała miejsce w Krakowie 21 lutego 1574 roku.


Poselstwo polskie u Henryka Walezjusza, obraz autorstwa Teodora Axentowicza

Zanim jednak ogłoszono wybór nowego władcy, Henryk zgodził się do zaprzysiężenia tzw. artykułów henrykowskich, których celem było ograniczenie sprawowanej przez niego władzy przy jednoczesnym określeniu zasad ustroju państwa. Henryk zobowiązał się także do zawarcia ślubu ze starszą o niemal 30 lat Anną Jagiellonką, Jednak panowanie młodego władcy w Polsce nie trwało długo. Już cztery miesiące po koronacji, dowiedziawszy się o śmierci swojego brata, Karola IX i perspektywie objęcia korony francuskiej, w nocy z 18 na 19 czerwca 1574 roku potajemnie wyjechał z Polski.  


Szesnastowieczny szkic portretu Henryka Walezego

Jego krótkie rządy sprawowane w Polsce charakteryzowały się przede wszystkim brakiem zainteresowania sprawami polskimi. Jako człowiek wychowany w innej kulturze i mentalności nie mógł zrozumieć panujących w Rzeczpospolitej stosunków. W pamięci poddanych utrwalił się jako władca niewiarygodny i niesłowny. Z powodu jego odmowy nie doszło do zaprzysiężenia artykułów henrykowskich, co ostatecznie doprowadziło do zerwania sejmu koronacyjnego. Nie miał również zamiaru dotrzymać danego słowa w kwestii zaślubin z Anną Jagiellonką, siostrą Zygmunta II Augusta. Na Wawelu szeroko komentowano jego wygląd, sposób ubierania się, czy pokrywanie twarzy obfitym makijażem. 
Henryk był natomiast pod ogromnym wrażeniem wawelskiego zamku, bardzo przestronnego i trzykrotnie większego od współczesnego mu francuskiego Luwru. Ciekawostką jest, iż Henryk Walezy dopiero w Polsce zaczął używać sztućców w trakcie spożywania posiłków, wcześniej nigdy się z nimi nie spotkał. Podobnie rzecz się miała z tzw. wychodkami i kanalizacją. 


Portret Henryka Walezego autorstwa nieznanego polskiego malarza 

Henryk Walezy po ucieczce do Francji został jej królem. Był to okres trwających wojen religijnych. Jako król nawiązał kontakty z hugenotami, uzgadniając porozumienie, w którym wyznaczył swojego następcę. Henryk Walezy poniósł śmierć w dniu 2 sierpnia 1589 roku. Zasztyletowany, zginął z ręki dominikańskiego zakonnika. Jego tragiczna śmierć utorowała drogę do tronu francuskiego nowej dynastii – Burbonom.    
Henryk był pierwszym elekcyjnym królem Polski, po nim rządy sprawował Stefan Batory.                               


Źródła:
https://polona.pl/item/henryk-iii-walezy,MTI2MDA4NDM3/0/#info:metadata
https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/katalog/511157
https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/katalog/510482
https://historia.org.pl/2021/04/27/henryk-walezy-jak-francuz-zostal-pierwszym-wladca-elekcyjnym/
https://wielkahistoria.pl/encyklopedia/henryk-walezy-1551-1589/
https://www.focus.pl/artykul/henryk-walezy-1551-1589-pierwszy-krol-elekcyjny-biografia-i-panowanie
https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Henryk-III-Walezy;3911072.html