Love królowe

Leszek Biały

Leszek Biały
Opracowała Aleksandra Styczeń

Leszek Biały

Leszek Biały przyszedł na świat między 1184 a 1187 jako syn księżniczki morawskiej Heleny znojemskiej i księcia krakowskiego Kazimierza II Sprawiedliwego. Gdy zmarł jego ojciec w 1194, Leszek miał mniej więcej dziesięć lat, dlatego nie mógł jeszcze objąć samodzielnych rządów. W jego zastępstwie władzę sprawowała regencja, która składała się z jego matki, wojewody krakowskiego Mikołaja i biskupa krakowskiego Pełki. Podział ziem po Kazimierzu II został zaplanowany tak, by Leszek otrzymał ziemię krakowską i sandomierską, a Konrad Mazowsze oraz Kujawami.


Leszek na rycinie Aleksandra Lessera

W roku 1198 do Krakowa powrócił książę wielkopolski Mieszko Stary – starszy brat Kazimierza Sprawiedliwego, który nie mógł się pogodzić z objęciem władzy przez małoletniego księcia i ponownie upomniał się o władzę. Był on bowiem w latach 1173 – 1177  księciem krakowskim, lecz w wyniku buntu utracił dzielnicę stołeczną i musiał wyemigrować z kraju. Dnia 13 września 1195 doszło do bitwy nad Mozgawą, która jest uznawana za jedną największych i najbardziej krwawych bitew w okresie rozbicia dzielnicowego. Starły się w niej wojska małopolskie dowodzone przez Mikołaja Gryfitę – wojewodę krakowskiego wraz ze wsparciem Romana Halickiego, księcia włodzimierskiego. Mieszka III Starego wspierały siły jego syna Bolesława Mieszkowica z Wielkopolski i Kujaw oraz wojska Mieszka I Plątonogiego, księcia raciborskiego i bratanka Jarosława (syna Bolesława I Wysokiego). Bitwa nie została rozstrzygnięta, ale ze względu na poniesione straty Mieszko wycofał się z Małopolski. Jego syn Bolesław poniósł śmierć w tej bitwie.
Około roku 1200, Leszek Biały i jego młodszy brat Konrad Mazowiecki byli już w takim wieku, że mogli zacząć sami sprawować władzę nad terenami, które zostały im przydzielone po śmierci ojca. W roku 1202 zmarł Mieszko Stary, a wtedy do Leszka, który rezydentował w Sandomierzu udało się poselstwo panów Małopolan. Zaproponowali mu oni przejęcie tronu w Krakowie (dzielnicę senioralną), lecz w zamian zażądali, aby usunął ze stanowiska wojewody sandomierskiego osobę Goworka, który był doradcą Białego. Sam Goworek był gotów ustąpić z urzędu, jednak Leszek nie zgodził się na to ultimatum. Możnym krakowskim nie pozostało więc nic innego jak ustanowić swoim władcą Władysława Laskonogiego, czyli syna Mieszka Starego. Nie można jednak stwierdzić, jak długo wielkopolski książę panował w Krakowie. Jednak na podstawie literatury okres jego władzy na tamtym terenie datuje się do roku 1206. Do tego też czasu na obszarze Małopolski znajdowały się dwa niezależne ośrodki władzy – w Sandomierzu i Krakowie. Zarówno Leszek Biały ani Władysław Laskonogi nie byli wystarczająco silni, by podjąć próbę przejęcia księstwa konkurenta. 

 


Pieczeć Leszka Białego 

Wróćmy jeszcze do roku 1199. Był to bowiem okres, gdy Leszek Biały swoją wyprawą na Ruś i osadzeniem na tronie halicko-włodzimierskim księcia Romana, zapoczątkował burzliwe relacje z tym krajem. Sojusz polsko-ruski przetrwał tylko kilka lat, a już w 1205, z bliżej nieokreślonych powodów, ów Roman Halicki najechał ziemie polskie. Wtedy miała miejsce bitwa pod Zawichostem (19 czerwca). Okazała się ona ogromną klęską, a sam książę Roman poniósł w tej batalii śmierć. Leszek Biały zamierzał rozciągnąć swoje wpływy na Rusi, jednak podobne aspiracje miał król Węgier Andrzej II. Obaj władcy doszli do porozumienia w 1206 i podzielili wpływy w tym kraju. Piastowie przejęli księstwo włodzimierskie, a Arpadowie księstwo halickie. Na przestrzeni lat układ polsko – węgierski wielokrotnie zmieniano, raz z korzyścią dla Polaków, raz dla Węgrów. Na tej podstawie Leszek był zobowiązany wielokrotnie podejmować interwencje zbrojne i wchodzić w sojusze z książętami z Rusi. W roku 1214 został podpisany układ między Piastami i Arpadami określany mianem traktatu spiskiego. Na jego mocy władać w Haliczu miał syn Andrzeja II – Koloman, którego żoną miała zostać córka Leszka Białego, Salomea. Dodatkowo ziemia przymyska i lubaczowska miały znaleźć się pod zwierzchnictwem księcia krakowskiego.


Zdjęcie z 1935 przedstawiające pomnik Leszka z 1935 roku w Marcinkowie Górnym

Jak pokazała historia, traktat spiski nie przetrwał próby czasu. Leszek w bardzo szybkim czasie utracił Przemyśl i Lubaczów na rzecz Węgrów. Później nastąpiło też przejęcie przez nich terenów między Narwią i Bugiem. Sytuacja między Polską a Węgrami unormowała się w 1227. Przez całe panowanie Leszka Białego było wielu kandydatów do objęcia tronu wielkoksiążęcego, z którymi władca musiał się zmagać. Wspierał go Kościół, który reprezentował arcybiskup gnieźnieński i biskup krakowski. W 1207 roku na prośbę polskiego episkopatu papież Innocenty III wydał dokument, który zaświadczał, iż Leszek jest prawowitym mocarzem Krakowa. Co ciekawe, w 1210 roku ten sam papież zmienił swoją decyzję i przywrócił w Polsce zasady senioratu, które były ustanowione na podstawie testamentu Bolesława Krzywoustego. Dzięki temu na tronie osiadł wówczas najstarszy z rodu Piastów Mieszko IV Plątonogi, ówczesny książę opolsko-raciborski. Nie piastował on stanowiska jednak zbyt długo, bo już po kilku miesiącach, w 1211 roku władza znów powróciła do Leszka. Historycy wskazują, że za decyzją o zmianie w 1210 roku przez papieża  decyzji stał jeden z wrogów władcy - władający na Śląsku, książę Henryk Brodaty. Ich trudne relacje unormowały się w 1217 roku podczas zjazdu w Dankowie, a rok później Leszek Biały doszedł do porozumienia z Władysławem Laskonogim podczas zjazdu z Sądowlu, gdzie obaj ustalili, iż ten, który będzie żył dłużej niż drugi, odziedziczy po nim jego władzę.
 

Reprodukcja rysunku: Walery Eljasz Radzikowski (1841-1905), Leszek Biały i Goworek

Leszek Biały zobowiązał się do wyprawy krzyżowej do Ziemi Świętej i został na nią wezwany przez papieża Honoriusza III. Gdy jednak zorientował się po przeliczeniu wszystkich kosztów, że nie stać go na nią, wysłał papieżowi swoją rezygnację. Decyzję tłumaczył tym, że z powodów zdrowotnych może pić tylko piwo i miód, których nie ma w Jerozolimie. Papież ostatecznie przyjął takie wytłumaczenie.
Warto wspomnieć również, że Leszek był jednym z tych książąt, który bardzo angażował się w politykę północną. Próbował za wszelką cenę zyskać podległość księcia gdańskiego względem princepsa, a w 1217 roku w Gdańsku jako swojego namiestnika osadził Świętopełka z dynastii Sobiesławów.
Władcę interesowały też Prusy. W 1212 roku na zjeździe w Mąkolnie wraz z bratem Konradem Mazowieckim oraz namiestnikiem pomorskim Mściwojem I podjął decyzję, aby zorganizować misję chrystianizacyjną na tereny pruskie. Takie działania zostały podjęte cztery lata później i  kierował nimi cysters Chrystian, jednak efekty nie zadowoliły Leszka Białego. Dlatego też podjął on decyzję o przymusowym nawróceniu Prusów i w latach 1222-1223 podjął się dwukrotnie wyprawy na ziemię pogańskie, które wspomagały oddziały książąt dzielnicowych. Cała akcja okazała się jednak niepowodzeniem. Po tych wydarzeniach sytuacja księcia krakowskiego zaczęła się komplikować. Piastujący urząd w Gdańsku Świętopełk rozpoczął próby zrzucenia zwierzchnictwa władcy, co akcentował poprzez odmowę płacenia daniny. Kwestia Wielkopolski była również problematyczna. W 1227 roku doszło do walk między Władysławem Laskonogim i Władysławem Odonicem. Jak można się domyślić, Leszek wspierał tego pierwszego, ponieważ cały czas liczył na przejęcie jego dziedzictwa w razie jego śmierci. Dlatego też zaprosił ich do Gąsawy, by zakopać topór wojenny. W spotkaniu tym uczestniczył również Henryk Brodaty. Wieść o zjeździe gąsawskim dotarła do księcia Świętopełka, który prawdopodobnie będąc w porozumieniu z Władysławem Odonicem, zaatakował jego uczestników jesienią 1227. Życie Henryka Brodatego uratował rycerz Peregryn z Wiesenburga. Z kolei Leszek Biały nie miał tyle szczęścia. 
Pomimo podjęcia próby ucieczki został pozbawiony życia w pobliskiej wsi Marcinkowo. 


Śmierć Leszka w wyobrażeniu Jana Matejki

Wspominając na koniec jeszcze rodzinę Leszka Białego, wraz z żoną Grzymisławą – córką księcia łuckiego Ingwara Jarosławowicza miał syna Bolesława V Wstydliwego oraz córkę Salomeę. Grzymisława przez pierwsze lata po śmierci Leszka była bardzo zaangażowana w politykę, w imieniu syna piastowała rządy regencyjne w Krakowie. Zmarła 8 listopada 1258 roku.
Trudno ocenić postać Leszka Białego. Był on księciem, który żył niewiele ponad 40 lat, z czego jego samodzielne rządy to tylko połowa tego okresu. Był co prawda aktywny politycznie, aczkolwiek wszelkie jego przedsięwzięcia (wyprawy pruskie, kwestia Rusi) nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Jego polityka wewnątrzdzielnicowa manewrowała między poparciem Kościoła, ambicjami możnych krakowskich oraz jego własnymi działaniami.



Źródła:
http://www.wiking.edu.pl/article.php?id=69
https://pl.wikipedia.org/wiki/Leszek_Bia%C5%82y
https://twojahistoria.pl/encyklopedia/leszek-bialy-ksiaze-zwierzchni-polski-1194-1199-1206-1210-i-1211-1227/
https://ciekawostkihistoryczne.pl/2021/06/23/bez-piwa-ani-rusz-czyli-jak-leszek-bialy-od-krucjaty-sie-wymigal/
https://www.polskatradycja.pl/historia-polski/rozbicie-dzielnicowe/leszek-bialy.html
https://polona.pl/item/pomnik-leszka-bialego-w-marcinkowie-gornym,NzM1MDQzMjA/0/#info:metadata
https://polona.pl/item/leszek-bialy-krol-polski-uro-okolo-ro-1188-zabity-15-list-1227,MTI3NzMwMDAw/
https://polona.pl/item/smierc-leszka-bialego-1227-r,NzYyNjQyOTA/
https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/katalog/1086842
https://pl.wikipedia.org/wiki/Leszek_Bia%C5%82y#/media/Plik:Piecz%C4%99%C4%87_Leszka_I_Bia%C5%82ego.jpg

Fundacja Burza Mózgów

ul. Felicjanek 10, 31-104 Kraków,
NIP 676 248 38 62,
KRS 0000539864

Dołącz do nas!

Pozostań z nami w kontakcie. Przeczytaj jak przetwarzamy i chronimy Twoje dane.